Rouw, een normale reactie van een normaal mens

Al 20 jaar…
‘Het is al bijna 20 jaar geleden… hoe kan het dat het verlies van mijn vader me nu zo bezighoudt?’ Ik zit in mijn kantoor en ben in gesprek met een vrouw, een paar jaar jonger dan ikzelf. Ze heeft contact met me opgenomen omdat ze de laatste tijd somber is. Ik luister naar haar levensgeschiedenis en stel vragen. Haar verhaal raakt me. Het is een verhaal van verlies en bevroren tranen.

Een moeder die het leven maar net aan het hoofd kon bieden, een vader die hard werkte maar ook de spil in het gezin was. Zij als oudste van vijf kinderen. Ze vertelt over haar vader, sterk, gezond, altijd positief en vol humor. Haar ogen glimmen als ze over hem praat. Ze had een speciale band met hem. Toen ze, al jong, verkering kreeg had vader er nauwlettend op toegezien dat haar toekomstige man wel écht helemaal voor haar ging. Hij gaf niet zomaar zijn oudste dochter weg.

Het was goed gekomen tussen pa en schoonzoon. Vol verlangen keken ze uit naar hun trouwdag. Alles was gepland en de voorbereidingen waren in volle gang. Drie maanden voor de bruiloft had vader klachten gekregen. Wat leek op een onschuldig virus bleek een agressieve vorm van kanker te zijn. Zes weken had hij nog geleefd. Toen stierf hij, in het bijzijn van zijn vrouw, vijf kinderen en aanstaande schoonzoon.

Nog nooit verteld
Ik vraag haar hoe de laatste weken waren, wat ze nog gedaan en gezegd hebben, of ze goed afscheid heeft kunnen nemen. Terwijl de tranen over haar wangen stromen vertelt ze over die laatste weken die zo onwerkelijk waren. Ik probeer het me voor te stellen en ben geraakt door haar verwarring, machteloosheid en ongeloof van dat moment. Ze vertelt over de laatste uren, dat ze het leven uit hem weg zag glijden, de laatste minuten en toen de onwerkelijke tijd die volgde. Ik luister en vraag en luister.

‘Ik heb dit eigenlijk nog nooit aan iemand verteld!’ zegt ze na verloop van tijd. ‘Dat verklaart waarom je nu zo’n verdriet hebt.’, zeg ik. ‘De tranen van toen zijn bevroren. Er was geen tijd en ruimte voor. Jij moest er zijn voor je moeder en je broers en zussen. Jouw sterke vader was er niet meer en nu moest jij sterk zijn. Daarbij kwam dat je ging trouwen. En eerlijk is eerlijk… mensen vragen liever aan je hoe je bruiloft was en of ze de foto’s mogen zien en je huis bekijken dan dat ze het hebben over je overleden vader en hoe dat nu voor jou is.’

Normaal
Ik heb samen met een collega een lezing georganiseerd met Manu Keirse, de bekende Vlaamse hoogleraar die zich in verlies en rouw gespecialiseerd heeft. Ik zit voor in de zaal en hang aan de lippen van Manu. Hij vertelt vanuit zijn kennis maar vooral vanuit zijn ervaring over verlies en rouw. De voorbeelden die hij noemt kan ik zo plakken op de verhalen die ik in mijn praktijk hoor.

Hij vertelt over de enorme impact van verlies. Over de grote pijn die het kan veroorzaken, schuldgevoelens, vragen, vreemd gedrag, emotionele problemen. Elke keer zegt hij het weer: ‘Dit is een normale reactie van een normaal mens dat verlies meemaakt.’

Het is normaal dat je zeven jaar na het overlijden van je partner nog verdriet hebt. Niets vreemd aan als je drie jaar na een ongeval nog steeds niet kunt wennen aan de beperkingen die je hebt overgehouden. Het is normaal als je denkt dat jouw lieve kind dat twee jaar geleden overleden is straks weer gewoon de kamer binnenstapt. De stem horen of het luchtje ruiken van wie jou zo lief was is geen teken dat je gek wordt, het is normaal. Het hoort bij verlies en rouw.

Ik denk aan de jonge vrouw die zich vertwijfeld afvroeg hoe het kan dat er 20 jaar na het overlijden van haar vader nog zoveel verdriet is. Ik heb tegen haar gezegd dat ik het niet meer dan logisch vind. Toen was er geen ruimte om te rouwen om het verlies. Haar tranen nu zijn normaal, zij is normaal.

Omgaan met verlies
Manu geeft talloze voorbeelden en tips van hoe we op een goede manier kunnen omgaan met verlies bij onszelf maar ook bij de ander. Ik zou wel willen dat iedereen vanavond meekijkt en luistert. Wat kunnen we hier veel van leren en wat zal mijn praktijk rustig worden als we dit allemaal zouden doen. ‘Als iedereen die vanavond luistert vijf dingen die hij gehoord heeft onthoudt én die aan vijf personen doorgeeft, dan gaat er iets veranderen in onze maatschappij’, roept hij op.

Een prachtig idee; ik neem me voor na afloop eens rustig te gaan zitten voor wat ik door wil geven. Ik blader nog eens door mijn aantekeningen en laat de avond in gedachten weer langskomen. Ik weet al snel wat ik door wil geven.

Als verlies je raakt… vijf tips
1. Een verlies verwerk je niet; je overleeft het. Een verlies geef je geen plekje, je verweeft het in je leven. Het verlies gaat met je mee het leven in; de oude word je niet meer en dat hoeft ook niet. Zie het als een boom die in de winter zijn bladeren verliest. De bladeren komen nooit meer terug; wel nieuwe, jonge bladeren als het lente wordt. Het is dezelfde boom, maar toch anders. Of, zoals Manu Keirse uitlegde: zie verlies als een schaduw. Je hebt hem altijd bij je. Soms heel klein, soms groot, soms zomaar onverwacht als je een hoek om gaat is hij daar.

2. Geef ruimte aan schuldgevoelens. Ze zijn niet verkeerd en ze hoeven niet weggeredeneerd te worden. Misschien voel jij je schuldig omdat je je partner liet gaan terwijl je wist dat hij dacht over zelfdoding. Toen niet hij, maar twee agenten op de stoep stonden, kwam er een steen in je hart. Schuldgevoelens hebben ruimte nodig; praat erover! Schuldgevoelens zeggen niet dat jij schuldig bent, maar ze zeggen iets over liefde en verantwoordelijkheid. Daar mag je het over hebben.

3. Help mensen met verlies om op verhaal te komen. Laat hen vertellen over wat ze hebben meegemaakt, over hun gevoelens en gedachten. Zo vaak als nodig is. Zo lang als nodig is. Delen is helen; een verhaal kan niet vaak genoeg verteld worden. Vraag ook naar de details, naar de pijnlijke momenten, naar de mooie herinneringen. Alles is belangrijk! Help mensen om hun verhaal compleet te krijgen; bezoek nog eens een arts, vraag om een gesprek bij de politie, praat met de leerkracht van je kind, nodig vrienden uit, lees krantenknipsels of zoek naar de ontbrekende informatie.

4. Vraag niet aan iemand in rouw: ‘Hoe is het?’ Vraag liever: ‘Hoe ben je de afgelopen tijd doorgekomen?’

5. Noem de naam van de overledene en blijf de naam noemen! Door het noemen van een naam rakel je het verdriet niet op maar geef je juist erkenning aan het verdriet. Het noemen van een naam zorgt voor verbinding.

Doorleven
Ik kijk met dankbaarheid terug op een prachtige avond met een man die mij geïnspireerd heeft. Zo’n vijf jaar geleden hoorde ik hem voor het eerst spreken op een congres over ‘Rouwen om het verlies van je baby’. Toen ik die avond thuiskwam wist ik waar ik mijn scriptie over ging schrijven. ‘Leren leven mét verlies’. Ik ging meteen aan de slag en een paar maanden later presenteerde ik de scriptie voor mijn studiegenoten. Die scriptie is de basis geworden van mijn boek ‘Doorleven – Omgaan met verlies en rouw‘.

Doorléven; stilstaan bij en vertellen over wat je meemaakte. Tranen huilen, vragen stellen, boos zijn, herinneringen koesteren, twijfelen, wanhopen, opgelucht zijn… het hoort er allemaal bij.

Dóórleven; de draad van het leven weer oppakken. Oude dingen voortzetten, nieuwe dingen beginnen. Nee, het wordt niet meer als toen, maar je mag verder, je verlies overleven, dóórleven mét verlies.

Hoe je dat doet? Er is geen vaste route, geen goed of fout, geen tijdspad. Het is onderweg gaan op de weg van verlies. Heb je daar een steuntje in de rug bij nodig? Schaam je daar dan niet voor… zoek iemand die voor jou veilig en vertrouwd is en deel je verhaal of zoek lotgenotencontact. En vergeet niet: wat jij meemaakt, voelt en denkt is normaal!

Meer weten, boeken lezen, gratis brochure downloaden of op zoek naar lotgenotencontact? Klik hier. 

Geschreven door Judith Stoker, een levenslustige, positief ingestelde, gelovige 40+ vrouw. Ze geniet van het leven en hoopt dat ze voor velen een inspirerend voorbeeld is. Lees meer van Judith op: https://www.judithstoker.nl