Huilen stopt, verdriet niet

“Huilen stopt wel na een paar minuten. Maar verdriet stopt niet.” Ton Zijderveld weet wat het is om een kind te verliezen. Hij heeft gemerkt dat mensen vaak niet weten hoe ze zich moeten opstellen in contact met rouwdragenden. CIP.nl (Christelijk Informatie Platform) stelt hem een aantal vragen over misverstanden die hij vaak bij omstanders tegenkomt.

Ton: “Als ik vertel over het overlijden van onze tweede dochter zeggen mensen vaak: ‘Dat is het ergste wat je kan overkomen!’ Waarop ik dan vertel dat de vriend van mijn broer en schoonzus twee dagen later overleed en vrouw en vijf kinderen in de basisschoolleeftijd achterblijven. Vervolgens vraag ik: ‘Vertel mij maar wat erger is.’ Iedereen voelt dan aan dat dit niet te doen is. De reactie verbloemt dat mensen niet weten wat wel te zeggen. Een mening is blijkbaar makkelijker te geven dan te zeggen dat men niet weet wat men zeggen moet.”

‘Je hoort veel verlegenheid en onwetendheid bij omstanders van rouwdragenden,’ zeg je. Wat bedoel je hiermee en wat is de oorzaak van die verlegenheid?
“Denk aan een verlegen kind,” antwoordt Ton. “Mama heeft een vreemde vrouw op visite. Ze trekt zich terug en kijkt steels naar haar terwijl ze speelt of tegen mama aankruipt. Hoe is die mevrouw? Hoe reageert ze op mij? Wat doet ze als ik langs haar ren? Of haar een knuffel op schoot leg?

En met onwetendheid bedoel ik letterlijk het niet weten. Niet weten wat rouw precies is. Welke reacties zijn daarbij mogelijk? Boosheid of opluchting, zijn dat gezonde emoties bij verlies? Is het normaal na jaren ineens overmant te worden door verdriet?
Een belangrijke oorzaak van die verlegenheid is dus de onwetendheid van waaruit misvattingen rondom rouw ontstaan. Een andere is de confrontatie met de eigen kwetsbaarheid en ervaringen. En we zijn ook vaak bang dat we het verdriet oprakelen.
Een meer onderbewuste belemmering zijn je eigen opvattingen over bijvoorbeeld scheiding, zelfdoding of schuld. Maar ook de opvatting: ‘Dat hoort bij je vak’ in het geval van een politieagent die geconfronteerd wordt met een zeer ernstig verkeersongeval. Of de oncologieverpleegkundige, of de begeleider in het revalidatiecentrum.”

Wat is een veelvoorkomend misverstand die je bij deze omstanders bent tegengekomen?
“Dat we bang zijn om het verdriet op te roepen. Hier zit vaak de gedachte achter dat het verdriet ophoudt. Huilen stopt wel na een paar minuten. Verdriet stopt niet, al wordt het vaak minder en uit het zich minder frequent in de loop der jaren. ‘Hoezo oproepen? Wie zegt dat het over is?’ Uit deze reactie blijkt pijn. Dus je rakelt geen pijn op, je doet een schepje bovenop de pijn die er al is!

Ik vergelijk rouw daarom met de tafel die van ruwhouten planken is gemaakt. Tijdens het eerste gebruik heb je constant last van grotere en kleinere splinters en stoot je je tegen de scherpe hoeken. Door dat gebruik wordt de tafel na verloop van jaren gladder en de hoeken ronden af. Soms tijdens een onbedachte beweging komt er een splinter diep onder je nagel en de tranen springen in je ogen. En je been stoten tegen een afgeronde hoek doet ook pijn en laat een blauwe plek na die je nog dagen kan voelen.”

Stel: Een broeder of zuster uit mijn kerk of een collega heeft plotseling een kind verloren. Kun je één of twee handreikingen geven om mij op een juiste manier op te stellen tegenover dit gemeentelid/collega?
“Laat ik twee handreikingen geven die een grondhouding willen oproepen in de omgang met de mens in rouw. Erken en besef dat ieder mens uniek geschapen is. Dat is een open deur en daarom juist goed om bij stil te staan. Want daaruit volgt dat elke volwassene, jongere of kind anders omgaat met verlies en dus anders rouwt.
Logisch gevolg van het uniek geschapen zijn, is dat je niet weet hoe een ander dit verlies ervaart en hoe de ander de rouw vormgeeft. En dat vraagt om een houding van echte belangstelling. Oprechte interesse voor de gevoelens, gedachten en handelingen van je geloofsgenoot of collega. ‘Hoe heb je de afgelopen periode ervaren?’ En dan je mond houden en luisteren.”

Bijbelteksten/christelijke kaarten delen met rouwdragenden kan tot steun zijn. Mijn ervaring is ook dat het delen van christelijke teksten averechts kan werken. Wat is jouw advies als het hierover gaat?
Ton citeert rabbijn Harold Kushner: ‘Een lijdende mens heeft geen behoefte aan theologie. Een lijdende mens heeft behoefte aan empathie.’ 

“Schrijf je meeleven alsof je de ander in levende lijve voor je hebt. Zou je ook met teksten aankomen als je de mens in rouw voor je hebt staan? Laat ik een voorbeeld noemen. Op de eerste kaart die wij aantroffen na het overlijden van ons kind stond: ‘Wat moet ik zeggen, wat moet ik schrijven?’ En de naam van de afzender. Dit deed ons heel veel. Het raakt me ook nu nog weer. Waarom? Omdat de schrijver zich kwetsbaar opstelt. Hij toont zijn eigen onmacht en vult niet in hoe wij ons zouden moeten voelen. Daarmee geeft hij ons ruimte te rouwen op onze eigen manier. Hij is ontdaan en deelt dat met ons. Manu Keirse (emeritus hoogleraar verlieskunde, red.) heeft gezegd: ‘Je kan wel naast iemand staan, maar nooit in iemands schoenen.’ Dat is precies wat deze broeder deed: Hij stelde zich hiermee naast ons op.

Ik weet dat iedereen de mens in rouw tot steun wil zijn. Omdat we niet weten hoe, gaan we denken en invullen. Dan ontstaan er brokken en bereik je juist het tegenovergestelde van wat je wilt. Dat kan funest uitwerken voor de ander zodat hulp noodzakelijk is.
Ik formuleer het zo: Als jij tot goede steun bent voor de mens in rouw heeft deze geen specialistische hulp nodig. En doordat jij het onderwerp niet uit de weg gaat, ontwikkel je een broeder- en zusterband die sterker is dan tijdens de vluchtige ontmoeting op het kerkplein of de winkel. Want hier komen de levensvragen aan bod en kom je uit bij elkaars hart.”

Welke belangrijke les heb je binnen je vakgebied geleerd over omgaan met rouwdragenden?
“De les die ik geleerd heb is dat jij en ik ontzettend belangrijk zijn voor de mens in rouw. Voornamelijk door te luisteren! Nee, je kan het verlies niet ongedaan maken of de pijn wegnemen. Door luisteren geef je wel ruimte aan alle emoties, gedachten en handelingen die bijdragen aan het leren verweven van het verlies in zijn of haar leven.

‘Er zijn voor’ 
daar trouw in zijn 
dringt door 
verlicht de pijn.”

Vanuit eigen ervaringen en deskundigheid vertelt Ton Zijderveld over de verlegenheid die we merken in de omgang met het verlies en rouw van de ander en de gevolgen daarvan.

Geschreven door Marcel Zandee. Marcel schrijft voornamelijk op onafgehecht.com. Door gedichten, gedachten en ervaringen te delen probeert hij een inkijk te geven in zijn leven waarin verdriet, rouw en gemis moesten worden verweven. Daarnaast deelt hij over het thema ‘rouwen’ als hij dat tegenkomt in boeken, tijdschriften of andere media.